تبیین فرآیند تحول روستا با بهره گیری از نظریه «چرخه ی حیات

از آنجا که روستا زاده دست انسان است، پس چون هر پدیده زنده دیگر در فرایند «تحول » یا «شدن تاریخی» خود دوره های مختلفی را با فراز و فرودها سپری می نماید. به بیان دیگر، روستا در برهه ای از زمان بنابر ضرورت تاریخی و نیاز انسان ظهور می یابد، رشد می کند و مدت های کم و بیش طولانی به حیات خود ادامه می دهد. پاره ای از آن ها در یکدیگر و یا در درون شهرها ادغام شده و یا با افزایش تعداد جمعیت، حیات و شکل جدیدی را به نام شهر شروع می نمایند. گروه دیگر از روستاها با تغییر یا محدودیت توانمندی محیط و گاه با سوانح طبیعی و یا تحول شرایط اقتصادی ـ اجتماعی، سیاسی و نظامی (جنگ ها) جامعه روبرو می شوند و دوران افول را در پیش گرفته و به مرور در معرض کاهش و نهایتا تخلیه جمعیت قرار می گیرند. این گروه از روستاها بعضا به طور کامل از نقشه جغرافیا حذف شده و یا شکل جدیدی از حیات را به نام مزرعه یا مکان تولیدی آغاز می نمایند. روستاهای ایران نیز جدا از این قانون نبوده اند، به گونه ای که در نیم قرن اخیر دستخوش عمیق ترین زیرو روشدگی ها، درهم ریختن ها و دگرگونی ها در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی قرار گرفته اند. چون شناخت و تبیین تحولات روستا در کانون مطالعات جغرافیای روستایی قرار دارد، لذا جغرافیدانان با تکیه بر تعاملات «میان دانشی» و با بهره گیری از روش های علمی مختلف سعی به دریافت فرایند تحول روستا می نمایند. نوشتار حاضر نیز کوششی است در این راستا و پاسخ به دو پرسش زیر: 1. با استفاده از« نظریه چرخه ی حیات» تا چه حد می توان روش جدیدی را پیش پای محققین این رشته و رشته های مرتبط با آن قرار داد؟ 2. آیا «نظریه چرخه ی حیات» از ظرفیت های لازم برای تبیین فرایند تحول روستا برخوردار می باشد؟ از این رو مقاله حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی سعی بر ارایه قابلیت تعمیم این نظریه در تبیین فرایند تحول روستاها از منظر جغرافیایی دارد تا در صورت امکان به عنوان یک روش مفید و نو به لحاظ کاربردی در این زمینه طرح نماید. بررسی انجام گرفته نشان داده است که «نظریه چرخه حیات» علی رغم پاره ای از انتقادات و محدودیت ها(چون هر نظریه ی دیگر)، توانمندی (ظرفیت) بسیار خوبی برای تبیین و تحلیل فرایند تحول روستا دارد. از این رو به نظر می رسد که جغرافیای روستایی نیز می تواند با بهره گیری از این نظریه، (به گونه ی میان دانشی) روش شناسی مناسبی را در این راستا ارایه نماید.